عشق است زنده ياد ناصر خان حجازي و استقلال

ساعتي مانده به افطار، شبکه ايران اينترنشنال با پخش بخش‌هايي از گفت‌وگوي محمد جواد ظريف وزير امور خارجه با سعيد ليلاز، زله‌اي سياسي را يه پا کرد.

اين شبکه بخش‌هايي از يک گفت‌وگوي 7 ساعته را منتشر کرد و بعد از آن 3 ساعت از مصاحبه پخش شد.

اين مصاحبه گويا به سفارش دولت و با مديريت حسام الدين آشنا مشاور رييس جمهور و واعظي، رييس دفتر روحاني انجام شده است. نه تنها ظريف بلکه ديگر وزرا هم با سعيد ليلاز گفت‌وگو کرده‌اند.

بعد از انتشار اين فايل صوتي، اولين سوالي که به ذهن متبادر شد اين بود که اين فايل چگونه به بيرون و شبکه ايران اينترنشنال درز پيدا کرده است؟ البته برخي از رومه نگاران خارج نشين در کلاب هاووس اعلام کردند که اين فايل‌ها در اختيار بي‌بي‌سي و برخي از رومه‌نگاران ديگر هم بوده و فقط ايران اينترنشنال زودتر از آنها و بدون ملاحظه اين مصاحبه را پخش کرده است.

قطعا دولت و شخص حسام الدين آشنا، بايد در مورد اين مصاحبه و چگونگي لو رفتن آن توضيح بدهند. نمي‌شود با سکوت و اينکه منتظر بمانيم، آب‌ها از آسياب بيفتد از کنار آن عبور کنند.

مسئله بعدي اين است که چه کساني به دنبال سود بردن از انتشار اين فايل بودند؟ اصول‌گرايان مي‌گويند کار، کار خود دولت است که مي‌خواهند در آستانه انتخابات به مردم بگويند در کشور کاره‌اي نبود‌ه‌اند و ديگران براي اداره امور تصميم مي‌گرفتند و هميشه مردان ميدان، به مردان ديپلماسي ارجحيت داشتند.

جريان مقابل اما بر اين باور است که اين فايل توسط رقبا منتشر شده است تا به واسطه آن ظريف را از صحنه رقابت حذف و بر مذاکرات احياي برجام در وين تاثير بگذارند.

نگارنده نيز فکر مي‌کند که تحليل دوم به واقعيت نزديک تر است از اينکه خود دولت دست به انتشار اين فايل زده باشد. نکته قابل توجه اين است که بدانيم، ساعتي قبل از انتشار اين فايل، عراقچي رييس تيم مذاکره کننده در وين اعلام کرد: «در زمينه لغو کامل تحريم‌هاي بخشي و موضوعي توافقات خوبي صورت گرفته است.»

احياي برجام در وين، مي‌تواند براي دولت يک برگ برنده باشد. ظريف هم مي‌تواند برخلاف تمام نه گفتن‌هايش در مورد نامزدي انتخابات، به يک گزينه جدي براي انتخابات خرداد 1400 تبديل شود.

برخي در يک سال گذشته فکر مي‌کردند به راحتي و بدون هيچ مشکلي به رياست جمهوري ايران خواهند رسيد. حتي در خلوت هم رييس جمهور بودن را تمرين کرده بودند اما حالا با روشن شدن آتش زير خاکستر مذاکره، وضعيت را مناسب نمي‌بييند و فکر مي‌کنند ممکن است دوباره نامزدي با شعار مذاکره و دوستي با جهان راي مردم را به سبد خود بريزد.

اين دسته، بهتر از هر فرد ديگري مي‌دانند که مردم همچنان بر اين باور هستند که مي‌توان با مذاکره و گفت‌وگو بخش اعظمي از مشکلات کشور را حل کرد. مشکلاتي که قطعا سومديريت هم در آن نقش بسزايي دارد.

مخالفان دولت روحاني، در اين انديشه هستند که به هر طريق ممکن راه رسيدن به توافق وين را ببندند. مذاکرات وين مثل گُل دقيقه 90 است و مي‌تواند بازي انتخابات را به وقت اضافه و حتي ضربات پنالتي ببرد. اين درحالي است که عده‌اي فکر مي‌کردند به راحتي برنده اين بازي هستند.

قطعا با تشکيل اولين جلسه مجلس، شاهد روانه شدن سيل سوال‌ها به سمت ظريف خواهيم بود. حتي استيضاح هم دور از ذهن نيست.

بايد منتظر ماند و ديد سيب سياست در روزها و ماه‌هاي آينده چگونه خواهد چرخيد.

در پايان بايد گفت، جداي همه اينها واقعيت اين است که گذشت، زماني که تصور مي شد هر سخن و گفتاري را مي‌توان به مکاني خاص محدود کرد يا به شيوه سعيد مرتضوي رسانه ها را به صلابه کشيد.

 رسانه داخلي منتشر نکند رسانه ماهواره اي اين کار را انجام مي‌دهد. صداي سروش را در داخل ببندي از کلاب هاوس شنيده مي شود. پس بهترين کار آزادي رسانه‌ها و امکان رقابت سياسي در فضاي آزاد و شکستن انحصار صدا و سيما و خارج شدن آن از دست تفکري خاص  است.

انتشار فايل صوتي چند ساعت? گفت‌و‌گوي سعيد ليلاز - رومه‌نگار، استاد تاريخ و صاحب‌نظر اقتصادي - با محمد جواد ظريف وزير امور خارج? ايران در قالب «تاريخ شفاهي» و بيان ناگفته‌هاي رييس دستگاه ديپلماسي دربار? «آن سوي دولت» مهم‌ترين خبر 24 ساعت اخير است که دربار? محتوا و چگونگي دست‌رسي يک کانال ماهواره‌اي فارسي‌زبان به آن بحث درگرفته و اين که به نفع ظريف و اعتدال‌گرايان تمام شده يا به زيان آنان يا فارغ از بحث سود و ضرر و بازنده و برنده، روابط سياسيون انتخابي و نظاميان را در ايران و فارغ از تعارفات و کليشه‌هاي معمول به نمايش مي‌گذارد.

  هر چند تلويزيون ايران‌اينترنشنال خود را در انتشار اين فايل پيش‌قدم مي‌داند اما مي‌توان احتمال داد که بي‌بي‌سي هم در اختيار داشته و به خاطر مقام دولتي جواد ظريف و حضور بريتانيا در مذاکرات برجام، ملاحظاتي داشته و ترجيح داده‌اند نخستين منتشر کننده نباشند.

 دربار? اين فايل صوتي تحليل‌هاي گوناگوني مي‌توان ارايه داد اما در حدي که شنيدم و در قالب 10 نکته اين موارد گفتني است:

1. اين فايل صوتي براي جواد ظريف يک رسوايي نيست. مطلقاً نيست. چرا که درد‌دل‌ها و بيان ناگفته‌هاي اوست که دوست داشته روزي منتشر شود. منتها ظاهراً زودتر از زمان پيش‌بيني او منتشر شده و اين هم از ويژگي‌هاي عصر اطلاعات است. هيچ فيلمي در کشو نمي‌ماند و سانسورچي‌ها بيهوده خود و ديگران را به زحمت مي‌اندازند و هيچ خبري هم غير قابل درز نيست و روزي منتشر مي‌شود.

  اگر ظريف با يک سفير خارجي نشسته بود يا خداي ناکرده اطلاعات محرمانه‌اي را لو مي‌داد رسوايي بود يا اگر بوي توطئه مي‌آمد. 40 سال قبل هواداران ابوالحسن بني‌صدر نوار پنهاني ضبط شد? گفت‌و‌گوي يک دانشجو با حسن آيت را چماقي کردند و بر سر حزب جمهوري اسلامي و منتقدان اولين رييس جمهوري مي‌کوفتند و مدعي بودند سخنان حسن آيت نشان مي‌دهد حزب در تدارک برانداختن بني‌صدر است. اين فايل صوتي اما يک گفت‌و‌گوست نه با سفير يا مقام خارجي که با يک رومه‌نگار و فعال سياسي شناخته شد? داخلي و البته به قصد انتشار منتها شايد نه به اين زودي.

  پس نکت? نخست اين است که سرّي فاش نشده بلکه ظريف، درددل کرده و آنچه را در سينه داشته بي ضرر به منافع ملي بازگفته است و قابل قياس با اتفاقاتي چون نوار حسن آيت در سال 1359 يا مذاکرات جواد لاريجاني با نيک براون در آستان? انتخابات دوم خرداد 76 نيست.

جداي درددل شايد واکنشي احساسي است به نام? 221 نمايند? مجلس کنوني دربار? ظريف پس از توافق اسفندماه و آن گونه که مي‌گويد بي‌ميل نيستند او را در زندان ببينند.

  2. وزير خارجه ايران در اين گفت‌و‌گو بارها از دوگان? «ميدان - ديپلماسي» سخن به ميان آورده است. منظور او از «ميدان» روشن است. مي‌خواهد بگويد نظاميان بايد ذيل سياسيون فعاليت کنند و واکنش سريع باقر قاليباف براي جلب نظر اهل ميدان نشان مي‌دهد در انتخابات پيش رو دو قطبي «‌نظامي‌ها و سياسيون» شکل مي‌گيرد.

  ظريف در عين حال دربار? سردار سليماني ناسپاسي نکرده است. کمتر شنونده‌اي اما مي‌تواند بر ناآگاه گذاشتن مرد اول ديپلماسي از تحرکاتي که هزين? آن را تمام مردم ايران بايد بپردازند صحه بگذارد و مي‌توان حدس زد که افکار عمومي در اين قصه با ظريف هم‌داستان باشد.

  در سال‌هاي جنگ هم امام خميني فرماندهي کل قوا را به چهره‌اي مشهور به سياست‌ورزي - هاشمي رفسنجاني- سپرد نه به يک نظامي و فرماندهان نظامي قبل از خطبه‌ها در نماز جمعه‌اي که به خاطر عوارض ترور آيت‌الله ‌اي غالبا هاشمي اقامه مي‌کرد گزارش مي‌دادند. دولت را هم به نظاميان نسپرد و يکي از دلايل حمايت مستمر از نخست وزير- ميرحسين موسوي - و توصيه به او براي حفظ وزير خارجه به رغم حذف ديگر چهره‌هاي جناح راست همين بود که از سياست و ديپلماسي دفاع کند. اشارات مکرر آقاي ظريف به حمايت‌هاي رهبري هم نشان دهند? استمرار همين ديدگاه است.

  3. اشارات صريح ظريف به کارشکني‌هاي روسيه در برجام و انتظارات و توقعات آنها بي‌سابقه است و بسيار محبوبيت زا و در واقع محبوبيت‌افزا. همچنين ماجراي سقوط هواپيماي اوکرايني که در روزهاي نخست اطلاعات درست به شخص اول ديپلماسي که در معرض تماس‌هاي خارجي بوده هم ارايه نمي شده است و اين را ديگر نمي توانند تکذيب کنند.

  اين مصاحبه روشن مي‌کند يا گوينده در آن مدعي است که نفع روس‌ها در استمرار تنش در روابط ايران و غرب است و در برجامي که امضا کردند نيز موش مي‌دوانده‌اند. مهم‌ترين بخش فايل صوتي همين اشارات به روسيه است که کاملا تازگي دارد. 

      4. اگر انتشار فايل صوتي را به قصد حمايت از ظريف و از جانب برخي داخلي‌ها بدانيم مي‌تواند پاسخي يا واکنشي باشد به هفته‌ها تخريب وزير خارجه و برجام در برنامه‌هاي يک طرف? صدا و سيما در قالب‌هاي مختلف مستند (داستان اتم و پايان بازي) و سريال (گاندو) و «پروند? ويژه»‌هاي شبک? آقاي فروغي و کم مانده بود به عمو گ هم سفارش بدهند ظريف و برجام را بکوبند هرچند کار به مسابقه هم کشيد و پرسيده شد کدام يک از اين چند نفر سربازي خود را در آمريکا گذرانده و پاسخ درست در ميان گزينه‌ها جواد ظريف بود! همين اندازه مبتذل و ضايع.

  اين فايل صوتي يعني ما هم حرف‌هايي داريم و اين گونه نيست که مدام کتک خور پايداري‌چي‌هاي تلويزيون باشيم.

  5. انکار نبايد کرد که فضا را محمود احمدي‌نژاد هم باز کرده و اصول‌گرايان قبل از حمله به ظريف تکليف خود را با دُردانه‌شان بايد روشن کنند که ديگر حد و مرزي نمي‌شناسد.

  6. اگر ظريف کانديدا شود و در مناظره با نظاميان و چهره هايي چون قاليباف، دهقان، رستم قاسمي، سعيد محمد و ديگران از ترجيح ديپلماسي بر "ميدان" بگويد و آنها مانند امروز باقر قاليباف موضع بگيرند در بازي خيلي زودتر پيش مي‌افتد. از کانديداهاي نظامي طبعاً در مصاحبه‌هاي بيرون صدا وسيما و در فضاي مجازي  يا محافل دانشجويي مشخصا دربار? «روسيه» پرسيده خواهد شد.

  به عبارت ديگر نظامي‌ها و به ظاهر غير نظامي‌ها اما ديپلمات‌هاي انقلابي مانند سعيد جليلي مصداق «ميدان» مورد نظر ظريف تلقي مي‌شوند و خود او را نماد ديپلماسي خواهند دانست و وقتي آخر هر جنگ مذاکره است ولو جنگ هشت‌ساله با شعار جنگ جنگ تا پيروزي و مردم مي‌دانند ريش? مشکلات اقتصادي در سياست خارجي است، آن گاه شعارهايي چون مديريت جهادي و دولت انقلابي و نگاه به داخل هم جاذبه ايجاد نمي‌کند مگر در پايگاه ثابت رأي.

  سرنوشت انتخابات را اما 45 درصد خاکستري غير سياسي که دوست‌دار رابطه و تعامل و مخالف انزوا هستند تعيين مي‌کنند که يا رأي نمي‌دهند يا اگر رأي بدهند به گزينه مورد نظر اصلاح طلبان/ اعتدال‌گرايان خواهد بود. (در اين مصاحبه البته آقاي ظريف حاصل رأي ندادن را تشکيل مجلسي مانند مجلس کنوني دانسته است).

  7. شروع مصاحبه با تصوير ظريف 19 ساله که در آمريکا در جمايت از آرمان فلسطين در حال نطق و شعار است و در سانفرانسيسکو انقلابي بوده يک يادآوري هم مي‌تواند باشد به متولدان پس از جنگ و انقلاب و جنگ‌ناديده‌هايي که با حرارت شعار مي‌دهند و خيال مي‌کنند جواد ظريف و عباس عراقچي از قوطي سازمان سي‌آي‌اي در آمده‌اند و فقط سعيد جليلي، انقلابي است که طرف‌هاي مذاکره را نيم ساعت معطل نگاه مي‌داشت تا به احترام جمهوري اسلامي برخيزند!

  8. جامعه درگير تأمين معيشت و مرغ زود فراموش مي‌کند و خيلي ها از ياد برده بودند احمدي‌نژادي که حالا ژست منجي به خود گرفته سال 91 چگونه کشور را به پرتگاه برده بود. اين مصاحبه يادآور آن فضا هم هست تا با هم? گرفتاري‌ها که بعضا ناشي از بي تدبيري و وفادار نبودن به عهد و پيمان ها هم هست به ياد آورد که ظريف در چه وضعيتي سکان را در دست گرفت. از اين رو آنان که از حملات رييس جمهور سابق به تنگ آمده‌اند بايد سپاس گزار ظريف باشند.

  9. در انتخابات آزاد و رقابتي و در مشارکت حداکثري انتخاب مردم يک نظامي نخواهد بود اما اگر ظريف نامزد و پيروز شود براي کار با نظاميان و اهل ميدان وضعيت دشواري در پيش دارد. در همين مصاحبه از ترس‌هاي خود مي‌گويد و البته بعد توضيح مي‌دهد مراد او ترس از خداست ولي شايد يکي از اهداف انتشار دهندگان اين فايل خط و نشان اهل ميدان براي از ميدان به در کردن ظريف و ترساندن او بوده باشد.

  10. سخنان ظريف بار ديگر بحث برجام را به صحنه مي‌آورد و اصول‌گرايي ايراني که برجام را "لاش? متعفن" خوانده بود مانده با برجام چه کند؟ موفقيت مذاکرات در وين موقعيت مخالفان برجام در انتخابات را پارادوکسيکال مي‌کند. اگر برجام را نفي کنند چگونه مي‌خواهند مجري آن باشند و اگر ستايش کنند به معني دعوت مردم به رأي به يک برجامي است اگر شوراي نگهبان مجال دهد سفر? متنوعي گسترانيده شود و اگر تحريمي‌ها فزوني نگيرند.

چهار سال پيش در چنين ايامي، بيش از 41 ميليون و 300 هزار نفر در انتخابات رياست جمهوري شرکت کردند. در آن انتخابات 56 ميليون نفر واجد شرايط راي دادن بودند.

ديروز اما، تعداد رأي دهندگان به کمتر از 29 ميليون نفر کاهش يافت؛ يک افت فاحش 12 ميليون نفري؛ آن هم در شرايطي که تعداد واجدين شرايط 4 ميليون نفر افزايش يافته است.

به بيان ديگر، در انتخابات رياست جمهوري سال 1396 ، تعداد 15 ميليون نفر از واجدين شرايط شرکت نکرده بودند اما در انتخابات 1400 اين عدد دو برابر شده و به حدود 30 ميليون نفر رسيده است.
بدين ترتيب، براي اولين بار در تاريخ جمهوري اسلامي ميزان مشارکت به نصف واجدين شرايط سقوط کرد و عدد معني دار 48.8 درصد به ثبت رسيد. همچنين در نظر داشته باشيم که انتخابات رياست جمهوري همزمان با انتخابات شوراها برگزار شد که به دليل ويژگي محلي بودن، ذاتاً مشارکت زاست.


نکته اينجاست که بخش قابل توجهي از راي دهندگان در انتخابات رياست جمهوري، رأي سفيد يا باطله داده اند. هيچ کس تصورش را هم نمي کرد روزي در جمهوري اسلامي، آراي باطله با 14 درصد، رتبه دوم انتخابات را به خود اختصاص دهد. 
بخشي ديگر از مردم نيز با علم به اين که عبدالناصر همتي برنده نخواهد شد، به عنوان اعتراض به روندهاي موجود، به او رأي دادند.

در چنين شرايطي، مسوولان جمهوري اسلامي بايد بين خود وضعيت اضطراري اعلام کنند و به بررسي فوري و غيرمتعصبانه  چرايي عدم حضور بيش از نيمي از مردم در انتخابات بپردازند.
بر طبل شادانه کوبيدن که 29 ميليون نفر پاي صندوق آمدند، نديدن آن 30 ميليون نفر ديگري است که مانند راي دهندگان، مالکان مشاع ملک ايران هستند.

ناديده گرفتن ده‌ها ميليون ايراني که رأي ندادند يا راي سفيد يا اعتراضي دادند و نيز پشت گوش انداختن اين واقعيت که خيلي از رأي دهندگان دوره هاي پيشين، اين بار پاي صندوق نيامدند، خطاي بزرگ استراتژيک خواهد بود. شنيدن صداي خاموشان و معترضان، نه وظيفه اي اخلاقي که لازمه زمامداري و بقاي حاکميت است.

دو برابر شدن تعداد قهر کنندگان با صندوق و رسيدن آراي باطله از 3 درصد انتخابات قبل به 13 درصد، صدايي است رسا که يا بايد آن را شنيد و بدان احترام گذاشت يا منتظر عواقب سهمگين آن بود. اميد که شاهد عقلانيت باشيم که هم براي مردم خوب است، هم براي نظام و هم براي ايران.